2 Haziran 1889 1908 Hürriyet İhtilalini başaran İttihat ve Terakki Cemiyeti nin kuruluş günü olarak Escort Atalar kabul ediliyor O tarihte kurulan örgüt gerçekte Cemiyetin birinci çekirdeğidir
İttihat ve Terakki nasıl bir örgüttü Bu değerli soruya verilecek en yeterli cevap çok kıymetli iki ismin açıklamaları olabilir Tarık Atalar Escort Zafer Tunaya İttihat ve Terakki yi Türkiye nin yakın tarihine hükümran olmuş ve damgasını vurmuş birinci ve en büyük siyasal örgüt olarak niteliyor Ziya Gökalp ise İttihat Terakki hareketini Türk Atalar Escort Bayan Milleti nin ruhundan doğmuş bir mefkûre hamlesi olarak tanımlıyor
İşte bu devrimci örgüt 21 Mayıs 1889 da İstanbul da Askeri Tıbbiye nin bahçesinde ve odunluğunda yapılan toplantılarda filizlenmeye başlıyor Kurucular Makedonya dan Ohrili İbrahim Temo Harputlu Abdullah Cevdet Diyarbakırlı İshak Sükuti Kafkasyalı Mehmed Reşid Bakülü Hüseyinzade Ali dir Bu beş gencin örgütlerine o vakit verdikleri isim İttihad ı Osmani yani Osmanlı Birliği Cemiyeti dir Askeri Tıbbiye o yıllarda Sirkeci dedir
Birinci toplantılardan sonra Edirnekapı dışında İnciraltı mevkiinde 2 Haziran 1889 da daha geniş bir iştirakle kuruluş mutlaklaştırılıyor Trabzonlu Abdülkerim Sebati Üsküdarlı Şerafettin Mağmumi Bosnalı Ali Rüştü İstanbullu Asaf Derviş in de iştirakiyle yapılan bu toplantıda Ali Rüştü Cemiyete reis Şerafettin Mağmumi kâtip Asaf Derviş de veznedar olarak seçiliyor
Kuruluş toplantısının yapıldığı İnciraltı mevkii Mithat Paşa nın Çiftliği nin toprağı içindedir Gençler bu seçimleriyle gayretlerinin Birinci Meşrutiyetin mimarı Mithat Paşa nın devamı olduğu gerçeğini tarihe bir not olarak düşmek istiyorlar Birinci Meşrutiyet Mithat Paşa nın ve öteki Genç ya da Yeni Osmanlıların çabalarının eseridir İkinci Meşrutiyet ise onların anısını davasını yüreklerinde taşıyan Genç Türklerin Jön Türkler hamasetli ve kararlı fedakârlıklarıyla kazanılıyor
Örgütün kuruluş tarihi de emsal biçimde ihtimamla seçiliyor 1889 yılı 1789 Büyük Fransız İhtilali nin 100 yılı olması bakımından çok manalıdır O yıl Paris te 1789 İhtilali nin anısına büyük merasimler yapılıyor stantlar açılıyor Bu kutlamaların yankıları Osmanlı İmparatorluğu da dâhil tüm dünyaya yayılıyor
İttihad ı Osmani Cemiyeti ni kuran gençlerin tümü Fransızca eğitim veren ve Batı modeline nazaran kurulmuş Askeri Tıbbiye nin öğrencileridir Fransız İhtilali ni ve fikirlerini biliyorlar Onlar eğitimleri sayesinde dış dünyaya ulaşabiliyorlar Yasak kitapları ve öteki yayınları okumak bu uğraşın başlangıcını oluşturuyor Öğrenciler birbirlerini bu ilgiye nazaran ayırt ediyorlar
Askeri Tıbbiye de atılan bu birinci adımı Mekteb i Mülkiye ile Harbiye izliyor II Abdülhamit iktidarı kurulan komiteleri buluyor yargılıyor Yargılananlar ekseriyetle sürgünle cezalandırılıyor Bu genç devrimcilerin kıymetli bir kümesi Onur vapuruyla Trablusgarp a sürülüyor ancak onları Trablusgarp ta tutmak mümkün olmuyor Büyük bir kısmı Avrupa ya geçmeyi başarıyorlar Avrupa nın çeşitli merkezlerinde örgütlenme gazete ve mecmua çıkarma çalışmalarını sürdürüyorlar
JÖN TÜRKLERİN MAKSADI NEYDİ
Gençlerin hedefi Sultan Abdülhamit in istibdadına baskı rejimine karşı çaba etmek ve Hasta Adam ilan edilen Osmanlıyı meşrutiyeti geri getirerek bir kanun devletine bu yolla da başı dik onurlu bir devlete dönüştürmektir Bir öbür deyişle güzelleştirmektir Kaleme aldıkları Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti Nizamnamesi nde bu maksatlarını net bir biçimde tabir ediyorlar
Mevcut hükümetin adalet eşitlik hürriyet üzere insan haklarını ihlal eden ve bütün Osmanlıları gelişmeden alıkoyarak vatanı yabancı tahakkümüne düşüren yönetim biçimine karşı İslâm ve Hıristiyan vatandaşlarımızı uyarmak emeliyle bayan ve erkek bilcümle Osmanlılardan oluşan Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti teşekkül etmiştir Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti Nizamnamesi 1890
OSMANLI AYDINI ÖRGÜTLÜ OLMAK İSTİYOR
Osmanlı aydını Abdülhamit in istibdadına karşı gayretinin muvaffakiyete ulaşması için teşkilatlanması gerektiğini kavrıyor Ama Cemiyet birlik halinde tek ve güçlü bir örgüt olarak kurulamıyor Osmanlı İmparatorluğu nun yapısı II Abdülhamit in ezici korkutucu baskı rejimi ve başka tarihi gerçekler buna imkan vermiyor Örgütler çoban ateşleri üzere çeşitli isimlerle farklı tarihlerde kuruluyor jurnal ve tutuklamalarla dağılıyor ve tekrar ortaya çıkıyor
O devrin şahidi olan Hüseyin Cahit Yalçın bu durumu vurguluyor Abdülhamit bölümü memleketin çabucak her tarafında ve özellikle İstanbul da dağınık ve birbirinden habersiz ve başka bir halde birçok cemiyetlerin kurulmasına şahit olmuştur Yasal ve açık surette siyasi faaliyete imkân olmayınca vatanlarının mukadderatları ile yakından alakadar olan kimselerin zımnî faaliyet imkânları aramaları pek doğal idi Memleketin içinde öteden beri zımnî bir hürriyet ırmağı toprak altından akıp geliyordu Bu pak ve ilahi cereyanı padişahlar yönetimi mahvedememiş yalnız gizlenmeye mecbur bırakmıştı
Sina Akşin 1889 dan da evvel Jön Türk örgütlenmesi olan bir dernekten kelam ediyor 1865 te İstanbul daki Belgrat Ormanı nda piknik yapan altı genç İttifak ı Hamiyyet isminde bilinmeyen bir dernek kurdular Bunların ortasında Mehmet ve Namık Kemal Beyefendiler vardı Ortak tavırları Ali ve Fuat Paşaların siyasetine muhalefetleriydi İktidardaki bu paşaları Avrupa Büyük Devletleri karşısında fazla ödüncü buluyor buna karşın Osmanlı bütünlük ve egemenliğinin tekrar de gerektiği üzere korunamadığına devletin dağılmaya gerçek gittiğine inanıyorlardı
HÜRRİYET DEVRİMİ Nİ GERÇEKLEŞTİREN ÖRGÜT
Osmanlı İmparatorluğu nda olduğu kadar Türkiye Cumhuriyeti tarihinde de çok kıymetli bir rolü olan 1908 Hürriyet Devrimi ni gerçekleştiren Selanik merkezli örgüttür . Bu teşkilat Talât Beyefendi tarafından 1906 yılının Eylül ayında kuruluyor Talât Beyefendi arkadaşlarını saklı çalışan gayesinde iktidar olan ihtilalci bir örgütle gayrete çağırıyor Arkadaşlar gazete mecmua okumak toplanıp dağılmakla bu iş bitmez Taraftarlarımızı çoğaltalım En çok güvendiği 10 arkadaşıyla birlikte Selanik te Beş Çınar bahçesinde Osmanlı Hürriyet Cemiyeti ni kuruyor
Heyeti Âliye ye yani bu örgütün merkez idaresine İsmail Canpulat Rahmi Beyefendi ve Talât Beyefendi seçiliyor Manastır Şubesini kuracak olan Enver Beyefendi 12 no lu üyedir Daha sonra süratle yaygınlaşan örgüt hücrelerden oluşuyor
Enver Ziya Karal ın bu örgüte ait değerlendirmesi şöyle Osmanlı Hürriyet Cemiyeti kuruluş bakımından olduğu üzere mefkuresi ve idealini geliştirmek için kabul etmiş olduğu yöntem bakımından da ihtilalci bir cemiyet idi Meşrutiyete götüren olaylar Selanik Genel Merkezi nin çalışmaları doğrultusunda gelişti ve genişledi
Bu merkez bir yıl sonra 1907 de Paris teki Ahmet İstek Beyefendi kümesiyle birleşerek Osmanlı Terakki ve İttihat Cemiyeti ismini alıyor Daha sonra kısaca İttihat ve Terakki ismi benimseniyor Terakki ilerleme ittihat ise birleşme manasını taşıyor Cemiyet in yapısı içine aldığı bir örgüt de Şam da kurulmuş olan Mustafa Kemal Bey in Vatan ve Hürriyet Cemiyeti dir
Mustafa Kemal Beyefendi Atatürk Hakkı Baha Bey in Pars Selanik teki konutunda yapılan yemin merasimiyle 29 Ekim 1907 de 322 numaralı üye olarak Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne giriyor
İttihat ve Terakki Cemiyeti 1908 den 1918 e kadar Jön Türk hareketinin en güçlü siyasi örgütlenmesi oluyor 1909 sonu prestijiyle 360 şubeye 850 000 den fazla üyeye mecliste çoğunluğa ve hükümet üzerinde tesirde bulunan nazırlara sahiptir
Feyziye Özberk
Kaynak
Feyziye Özberk Talât Paşa İttihat Terakki Tarihi Posta Memurluğundan İhtilal Önderliğine Kırmızı Kedi Yayınevi Ekim 2021 İstanbul
