İran’da Şubat 1978’da başlayan bir dizi aksiyonda dinciler “ahlaksız” sinemalar gösterildiği için sinemaları, içki içildiği için restoranları, müzik yapıldığı için barları gaye aldılar. Çok sayıda konser, konser salonu, müzik meskeni gaye alındı. İran’daki sinemaların en az yarısının dinci öğrenciler tarafından bir yıl içinde yakıldığını biliyor muydunuz? (Cinéma iranien, CNRS, Paris)
(İran karşı devrimi)
470 KİŞİ NASIL CANLI DİRİ YANDI?
Bu olaylar ortasında en fecisi 19 Ağustos 1978’de 470 kişinin canlı diri yakıldığı Abadan’daki Rex sineması yangınıydı. Hüseyin Takbalizade isimli bir Humeyni sempatizanı ve dinci arkadaşlarının gerçekleştirdiği aksiyon o devir muhalefeti tarafından Şah’a yüklendi. Misal birçok olaydaki üzere liberaller ve liberalleşmiş solcular İslamcıları her türlü sorumluluktan arındırdılar. “Derin devlet”, “istihbaratçı komplosu”, “askeri darbe hazırlığı” üzere mazeretlerle gerçeği çarpıttılar. Basılan binlerce restoranın, engellenen onlarca konserin, yakılan yüzlerce sinemanın faili daima mi Şah’ın zımnî servisi Savak’tı? Kaldı ki madem o denli dinci medya neden bu aksiyonları savunuyor ve bu yerleri ve sanatkarları “kokuşmuş Batı kültürünü yayan unsurlar” olarak suçluyorlardı? Neyse ki olay daha sonra tüm taraflarıyla ortaya çıktı.
(Humeyni TİME mecmuasında “yılın adamı” ilan edildi)
İşin gerçeği Takbalizade’nin bu harekete bölgede Humeyni’yi destekleyen kümelerin gençlik başkanlarından Kiavaş tarafından yönlendirildiğiydi. Abadan İslami gençlik imamı şöyle diyordu: “Ramazan, ayın 8’inde başladı. Mollalarımız bu kutsal ayda Abadan Müslümanlarının dua etmek yerine Amerikan icadı olan sinemaları doldurmalarını güzel karşılamıyorlar. Dindar gençlik harekete geçmeli.”
Hüseyin Takbalizade ve arkadaşları Faraj, Yadullah ve Fallah örgüt imamlarını üzmediler. Aslında 470 kişinin canlı diri yandığı o hareketten saatler sonra 21 Ağustos tarihli Washington Post gazetesinin bildirdiğine nazaran İran’da Batı kültürüne karşı siyasal İslam’ı savunmak için öteki ataklar da oldu. Birkaç saat içinde Şiraz’da bir restoran yakıldı ve orada 3 kişi yaralandı. Meşhed’de seans sonrası bir sinema ateşe verildi, içerde uyuyan 3 vazifeli öldü. Abadan hareketinden çabucak evvel Tahran’da bir restoranda patlayan bombada bir kişi ölmüş, 10’u Amerikalı olan 40 kişi yaralanmıştı.
MUSADDIK’A DARBENİN 25’İNCİ YILDÖNÜMÜYDÜ
Peki, Abadan katliamının buyruğunu veren Kiavaş’ı kim manipüle etmişti? Orası şimdi bilinmiyor. Bilinen şu ki Rex Sineması yangını bir terör aksiyonu olarak o vakte kadar bir kezde en çok temizin can verdiği olaydı ve bu niteliğiyle yorumculara nazaran İran karşı ihtilali sürecinin dönüm noktasıydı. İşin enteresan tarafı bu hareketin İran’ın ulusal bağımsızlığının savunucusu Başbakan Musaddık’ın bir CİA darbesiyle devrilişinin 25’inci yıldönümünde yapılmasıydı.
(Sartre ve Simone de Beauvoir Humeyni konusunda yanıldılar)
Abadan bir petrol kentiydi, büyük rafineriler ve tesislerinde birkaç bin Amerikalı misyondaydı. Kent ayrıyeten o devir Batı’nın petrol tedarikinin çok kıymetli bir bölgesi olan Basra körfezini denetim eden stratejik bir noktadaydı. Abadan’a 450 km ötede İsfahan yakınlarında 12 bin Amerikalının bulunduğu üsler de vardı.
Araplar, 1973 yılında ABD’nin Filistin konusundaki halini protesto etmek için büyük bir petrol boykotu başlatmışlar ve 70’li yıllarda petrol meşakkati Ajda Pekkan’ın “Aman petrol” isimli Eurovision müziğine bahis olacak kadar büyümüştü. ABD, kendi iktidara getirdiği İran Şahı’nın Arapların petrol şantajına karşı ABD’nin yanında yer alacağını sanıyordu. Lakin varsayımların bilakis yükselen petrol fiyatlarıyla zenginleşen ve burnu büyüyen İran, boykot kırıcılığı yapmak yerine global bir güç olmaya yönelmişti.
ABD’nin buna yanıtı İran’ı “Batı uygarlığı dairesinden” çıkarıp İslamcılar ortasına yollamak ve bu ülkeden müttefik olarak değil Sünni İslamcı rejimlere karşı korkuluk rolünde yararlanmayı planlamak oldu. Sünnilere İran gösterilerek petrol pirleri İsrail’e razı edilecek, mezhep çatışması kışkırtılarak bölge petrollerine zahmetsiz el konulacaktı. Artık herkesin bildiği ABD’nin yeşil nesil teorisinin İran özelinde asıl ehemmiyeti ve manası bu idi. Bu nedenle Batı ülkeleri el altından sinemaya, konsere, sanata, sanatkara, müziğe, baleye, heykele ve çağdaş olan ne varsa her kültürel aktifliğe savaş açan İslamcılara takviye verdiler. İran, kendilerine rakip bölgesel bir güç olmaktansa, din tartışmaları ve yasaklarla uğraşıp Ortaçağ’a yuvarlanırsa çok daha yeterli olacaktı. İslamcı ve emperyalist her vakit ortaktır ve İslamcı emperyalistin can dostu, pek sadık arkadaşıdır.
(Yakılan Rex sinemasının hali… 470 kişi can verdi)
BATILILAR KARAR ALDI
1977’de vazifeye başlayan ABD Lideri Jimmy Carter İran devletine yönelik ağır tenkitlerde bulundu. Batı’ya nazaran İran’da demokrasi için asıl sorun yenilikçi, çağdaşlaşmacı akım ve Şah’tı. Siyasal İslamcı akım demokrasiyle yüzde 100 bağdaşmaktaydı ve yeni İran’a demokrasiyi İslamcılar getirecekti. Gerçekten Abadan’daki sinema yangınından sonra bölgede röportajlar yapan Washington Post’un sorularına yanıt veren birçok İranlı aydın “eylemin İslam’la demokrasinin bağdaşmayacağını kanıtlamak isteyen Şah tarafından çıkarıldığı” palavrasını savunuyor ve olağan bu görüş Batı medyasından da dayanak buluyordu.
İran’da barbar ve gerici molla grubunun çağdaşlığa karşı bir yıl süren akınlarından sonra bu ülkenin artık makas değiştirmesini isteyen 4 Batılı ülkenin başkanı Fransız deniz çok toprağı Guadeloupe’ta bir ortaya geldiler. ABD Lideri Carter, Fransız Cumhurbaşkanı Giscard d’Estaing, İngiliz Başbakanı James Callaghan ve Almanya Şansölyesi Helmut Schmidt 5, 6 ve 7 Ocak 1979’da yapılan toplantılarda İran’ı da görüştüler. Fransız liderianılarında Carter’in açıkça Şah rejimine verilen dayanağın çekilmesini istediğini muharrir. (Le Pouvoir et la Vie, éd. Compagnie 12, 2006) Carter ise kendi anılarında bu fikrin daha çok öbür üç başkana ilişkin olduğunu, kendisini onların ikna ettiğini söyler. Bu toplantıda Yvonnick Denoël üzere tarihçilere nazaran yeni İran başkanının Humeyni olacağı da belirlenmiştir. Bu toplantıdan tam 1 yıl sonra 7 Ocak’ta Time mecmuası yılın adamı olarak kapağına Humeyni’yi yerleştirmiştir.
İran’daki sinemaların yarısı yakıldı)
İran’da kendi özüne dönme ismi altında sanat, kültür ve her türlü çağdaş pahaya yapılan atakların hem fikir hem siyaset başkanı olan Humeyni ABD’nin İran Büyükelçisi William Sullivan tarafından “Gandi’ye benzeri bir kişilik” olarak anılmıştır. Birleşmiş Milletler’de ABD’yi temsil eden Andrew Young ise motamot şu cümleyi söylem etmiştir: “Humeyni sonunda bir aziz olarak selamlanacak”.
Avrupa’da İran İslamcı hareketi az kimi De Gaulle yanlısı ulus devletçiler ve komünistler dışında büyük sempati toplamıştır. İran’da sinemalar yanarken Sartre, Simone de Beauvoir, Foucault, Garaudy üzere aydınlar o sırada Fransa’da bulunan dini önderle görüşmeler yapıyor, onu öve öve bitiremiyorlardı. (GEO mecmuası, Allevi, 17.06.2021) Hepsinin yanılmış olduklarını söyleyebilir miyiz? Bu yargı tahminen yağmurdan kaçarken doluya tutulan aydınlar için doğrudur, lakin politikler için asla.
16 Ocak 1979’da Şah sonunda hastalık mazeretiyle İran’ı terk ettiğinde ABD Lideri Carter İran’a çabucak General Robert Huyser’i yolladı. Orgeneral Huyser’in vazifesi İranlı generalleri darbe yapmamaya ikna etmekti. Misyon yerine getirildi. Bu ortada İran’a komşu Türkiye’de Amerikalı generaller meslektaşlarını tam aksisi tarafta ikna etmekle meşgullerdi.
Ve sinema bombalayarak tansiyon yaratma taktiği İran’da kendini kanıtlayınca İran’dan birkaç ay sonra K.Maraş’ta birebir aksiyon mezhep çatışması için sahneye konuyor, Çiçek sineması kimi “tosuncuklar” tarafından bombalanıyordu. Amerikalıların “our boys” dedikleri her kılıkta olabiliyordu, asker, sivil, İslamcı, milliyetçi ve bilhassa de liberal.
(İran “devriminin” gerçek sahipleri)
TÜRKİYE HERŞEYE KARŞIN İRAN OLMAYACAK
Tüm bunlardan ve bilhassa çağdaş ömür ve kültür biçimlerine yapılan taarruzlardan ve bunların hâlâ NATO ve ABD’den himaye görmesinden bizim de Ortadoğu çöplüğüne atılabilecek bir ülke olduğumuz sonucu çıkarılmamalı. İnsanıyla, tarihiyle, Atatürk’ün çağdaşlık mirasıyla çok farklı bir ülkedir Türkiye. Umarım tüm hesapları boşa çıkartacaktır.
Kayahan Uygur
