Türk bilim insanı, Jeofizik Mühendisi Öz Yılmaz, memleketler arası bilim topluluğunda jeofizik mühendisliğinin itibarlı kurumlarından biri olan Amerikan Milletlerarası Jeofizik Teşkilatı’nın en büyük mükafatı, ‘Maurice Ewing Madalyası’ ile ödüllendirildi. Birebir vakitte, Amerikan Ulusal Mühendislik Akademisi üyeliğine seçilen, TMMOB Jeofizik Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi üyesi de olan Yılmaz, 1966 yılında üniversite tahsili için gittiği ABD’de, 30 yıl süren bilimsel çalışmalarının yanı sıra 50 yıla varan meslek hayatında, sismik dataların bilgisayarda işlenmesine yönelik geliştirdiği orjinal formüller ve tüm dünyada jeofizik mühendislerinin birkaç jenerasyon boyunca eğitiminde gösterdiği liderlik rolüyle mükafata kıymet bulundu. Evli ve bilgisayar mühendisi 1 erkek çocuk sahibi olan Yılmaz, Muğla’nın Datça ilçesinde, DHA’ya açıklamalarda bulundu. Atatürk’ün 1935 yılında Maden Tetkik Arama (MTA) Genel Müdürlüğü’nü kurdurmasından sonra yetişmiş eleman gereksinimi ortaya çıkınca, Avrupa ülkelerine üniversite için gençlerin gönderilmesi emeliyle açtırdığı Avrupa imtihanlarını kazanıp, jeoloji eğitimi için gittiği ABD’de jeofizikle tanışmasından başlayan Öz Yılmaz, sismik bilgilerle yer altının manzarasını net, yanlışsız, sağlam, süratli ve ekonomik halde bilgisayarlara aktarılmasını sağlayan çalışmalarını da anlattı.
’30 YIL SONRA TÜRKİYE’YE DÖNDÜM’
İzmir’in Urla ilçesinde yaşayan Öz Yılmaz, 28 Ağustos’ta, ABD’nin Houston kentinde düzenlenecek merasimle ‘Maurice Ewing Madalyası’nı, 1 Ekim’de ise Washington DC’de Amerikan Ulusal Mühendislik Akademisi üyelik diplomasını alacak.
Liseden mezun olduktan sonra yüksek tahsil için ABD’ye gittiğini anlatan Yılmaz, “Ardahan’da 1949 yılında doğdum. Haydarpaşa Lisesi’nden mezun olduktan sonra Türkiye Petrolleri’nin bursuyla ABD’ye yüksek tahsilimi yapmak üzere gittim. Jeofizik kolunda lisans, lisansüstü ve doktora yaptım. Daha sonra uzun yıllar petrol sanayisinde sismik metotla petrol ve doğal gaz arama konusunda türlü şirketlerde çalıştım. 30 yıl sonra Türkiye’ye döndüm. Son 20 yıldır petrol ve doğal gaz aramalarına ek olarak jeofiziğin sarsıntıya yönelik yer etütleri için projeler yaptım” diye konuştu.
‘FAYDASI ÇOK GENİŞ BİR ALANI KAPSAR’
Jeofizik bilim kısmı hakkında bilgilendirmelerde bulunan Yılmaz, “Bana birisi, ‘jeofizik nedir?’ diye sorduğunda, ‘Ben sismoloğum’ derim. Sismoloji, jeofiziğin alt bilim koludur. Nasıl tıp biliminde kardiyolog, dermatolog varsa, biz de de üç dört tane alt bilim kısmı vardır. İhtisas alanım, sismolojidir. Sismoloğum. ‘Nedir sismolog?’ diye sorarsanız yanıtım, ‘yeri dinleyen adam’ derim. Sismik dalgaları kullanarak, onun tahlilini yaparak yer altının suretini çıkartmaktır. Jeofiziğin emeli, yer katmanlarının fizikî parametrelerindeki kontrası ölçerek, yer katmanlarını tanımlamaktır. Yararı çok geniş bir alanı kapsar. Petrol ve doğal gaz yataklarının tespiti, yatakların geometrisi, sondajın nerede yapılması gerektiği üzere sorulara karşılık vermek için jeofizik metotları kullanılır. Maden yataklarının araştırılması, maden cevherinin geometrisinin tayini, jeotermal yataklarının tespiti ve üretimi, kömür yataklarının araştırılması, galerilerin nerelerde açılması gerektiği, madenin geliştirilmesi, üretilmesi ve programların nasıl yapılacağına yönelik bütün bunlara karar verilebilmesi ve en makul maliyetle başarılabilmesi için jeofizik metotlarının kullanılması gerekir. Yer altı sularının araştırılması, nerelerde sondaj yapılması gerektiği konusunda yeniden jeofizik metotları kullanılır. Mühendislik jeofiziği ise köprü, tünel, baraj, rafineri üzere büyük projelere başlamadan evvel yerin özelliklerinin tespit edilmesi gerekir. Tabanın özelliklerini tayin etmek için tekrar jeofizik metotları uygulanır. İlaveten zelzele riskinin tahlili için yerin davranışını tayin etmek için de mühendislik sismolojisini kullanmak zorunludur” dedi.
‘100 YILDA YALNIZCA 44 ŞAHSA VERİLDİ’
Jeofiziğin, jeolojiden farkını anlatan Yılmaz, “Jeoloji, yer bilimlerinin şemsiye bilim koludur. Onun altında jeokimya, jeofizik, paleontoloji, yapısal jeoloji var, var da var. 1880’lerden sonra jeofizik o kadar çok ehemmiyet kazandı ki başlı başına bir meslek oldu. Jeoloji ve jeofiziğin ortasındaki en büyük fark; jeoloji nitelik bilimidir. Yüzeyden gözleme dayalı bilimdir. Sayısal değildir. Jeofizik ise matematik ve fiziğe dayanan, yer altının katmanlarının fizikî özelliklerini parametrelerini sayısal olarak kanıtlayarak bu katmanları tespit etmek tayin etmektir” dedi.
ABD Memleketler arası Jeofizik Teşkilatı’nın en yüksek mükafatı olan, ‘Maurice Ewing Madalyası’nı aldığı çalışmalarıyla ilgili açıklama yapan Yılmaz, “Bir jeofizikçinin meslek hayatı boyunca, ki benim meslek hayatım önümüzdeki yıl mart ayında 50 yıl olacak, oburlarının meslek hayatını etkileyecek formda esaslı çalışmalar yapmak, yani bir yahut birden fazla jenerasyonun eğitiminde değerli bir rol oynamak. Bunun yanı sıra petrol şirketlerine sismik bilgilerin tahlili konusunda yeni metotlar geliştirerek, sismik bilgilerden yer altının imgesini daha net ortaya çıkarmak mevzularında yaptığım araştırma, geliştirme ve yazdığım kitaplar üzere tamamını kapsayan kümülatif çalışmalara matuf bir ödüldür. Teşkilatın 100 yıllık tarihinde bu ödül şimdiye kadar yalnızca 44 bireye verilmiştir” sözlerini kullandı.
‘GELİŞTİRDİĞİM TEKNİKLER MÜKAFATI KAZANMAMI SAĞLADI’
Çalışmalarının jeofizik bilimine değerli katkılar sağladığını tabir eden Yılmaz, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Jeofizikte ihtisas alanımın sismoloji olduğunu söylemiştim. Sismik dalgaların fizikî özelliklerini, davranışlarını araştırmak ve ona nazaran de bu dataların tahlilinde kullanmak üzere birçok çalışma yaptım. Bu bilgileri şöyle düşünün, benzetme yapayım. Bostanınızdan topladığınız zerzevatları yıkayıp, kesip, doğrayıp, mutfağınızda yemeği pişiriyorsunuz ve sonrasında masaya sunum yapıyorsunuz. İşte bunun üzere sismikte de toprakta datalar toplanır. Sebzelerin mutfakta pişirilmesi üzere sismik dataların de bilgisayarlarda işlenmesi gerekir. Bunun için birçok safhadan geçer. Değişik algoritmalar geliştiriyoruz. Değerli olan, nasıl ki yemeği en lezzetli, en hoş ve en besleyici formda hazırlıyorsak, sismik datalardan de yer altının imgesini en net, en yanlışsız ve en muteber bir halde yorum yapacak olan jeofizikçinin önüne koymak gerekiyor. Lakin bu noktaya gelene kadar bilgiler birçok süreçten ve safhalardan geçer. Hem toprakta kaliteli datanın nasıl toplanacağı konusunda hem de bilgisayarlarda en uygun halde sismik sinyali, sismik gürültüden ayırt etmek için türlü çok basamaklı data süreçleriyle ilgili geliştirdiğim teknikler bu mükafatı kazanmamı sağladı.”
‘YER ALTININ FOTOĞRAFININ HAKİKAT FORMDA ORTAYA ÇIKMASI GEREKİR’
Geliştirdiği tekniğin insanlığa hem vakit hem de ekonomik istikametten kar sağladığını belirten Yılmaz, “Geliştirdiğim sistem, petrol şirketlerinden, jeotermal projelere, su sondajlarından, maden projelerine kadar nerelerde, proje alanında hangi noktalarda, kıymeti kaç metre derinliğe kadar sondaj yapılması gerekiyor ve kaç tane yapılması gerekiyor üzere bahislerde katkı sağlıyor. Bu çalışmalar en ekonomik halde olmalı. Zira bu işler çok maliyetlidir. En ekonomik halde bu çalışmaları gerçekleştirebilmek için yer altının fotoğrafının hakikat bir halde ortaya çıkması gerekir” dedi.
‘DÜNYADA BU AKADEMİYE ÜYE OLAN YALNIZCA 7 JEOFİZİK MÜHENDİSİ VAR’
Amerikan Ulusal Mühendislik Akademisi’ne üye de seçilen Yılmaz, akademinin yapısını ve üyeliğin değerini anlattı. Akademinin müracaat üzerine üye kabul etmediğini, üyelerin tamamının davet edilen bireylerden oluştuğunu vurgulayan Yılmaz, “170 yıllık bir teşkilat. Bu akademi, meslek odası üzere değil. Meslek odalarına mesleğe mensup bireyler müracaat eder ve üye olur. Amerikan Ulusal Mühendislik Akademisi ise bütün mühendislik kollarını kapsıyor. Üye olmak için, siz müracaat edemiyorsunuz, lakin davet ediliyorsunuz. İki yıl kadar bir araştırma kelam hususudur. Bu akademinin bilimsel düzeyine uygun bir halde meslek hayatınızın olup olmadığı araştırılıyor. 1863 yılında ABD’nin o zamanki Lideri Lincoln tarafından bir kararnameyle kurulmuş ve şu an tüm dünya genelinde 2 bin 700’e yakın üyesi var ve bu üyelerin de yalnızca 300’e yakını, dünyadaki çeşitli ülkelerde ABD vatandaşı olmayan ve davet edilen mühendislerden oluşuyor. Bizim meslek kolunda dünyada bu akademiye üye olan yalnızca 7 jeofizik mühendisi var. Bu 7 mühendisin 6’sı ABD vatandaşı ve ABD vatandaşı olmayan 7’nci üyesi benim. Jeofizik alanı dışında Türkiye’den öteki mühendislerin olup olmadığını merak ettim. Sonuç beni sahiden çok üzdü. Akademide birinci ve tek üye olduğumu görünce, içim burkuldu. Almanya’dan 30’a yakın üye var. Fransa’dan, İngiltere’den ve Çin’den de öyle…Hindistan’dan da var. Bu akademinin özelliği, ABD liderine, senatoya, temsilciler meclisine, mühendislik, bilim ve teknoloji kollarında danışmanlık yapmasıdır” açıklamalarında bulundu.
‘BİR HOCAM JEOFİZİĞİN, MATEMATİK, FİZİK VE JEOLOJİYİ BİRLEŞTİRDİĞİNİ ANLATTI’
Jeofizik bilimiyle tanışma kıssasından de bahseden Yılmaz, bu bilimi tesadüfen seçmediğini belirterek, “Haydarpaşa Lisesi’nde okurken, lise son sınıfta ‘jeoloji’ dersi vardı. Jeoloji hocam, bana bu bahsin çok enteresan ve hoş olduğunu telkin etti. Liseden mezun olduktan sonra, 1966 yılı yazında Avrupa imtihanlarına hazırlandım. Pekala, nedir Avrupa imtihanları? Atatürk 1935 yılında MTA’yı (Maden Tetkik Arama) kurdurunca, Türkiye’de maden ve petrol aramaları konusunda mühendis lazım olduğunu görüyor ve 1416 sayılı bir kanun çıkarttırıyor. Bu kanunla, liseden mezun gençlerin Avrupa ülkelerine gönderilerek, çeşitli mühendislik kollarında Türkiye Petrolleri, MTA, Sümerbank, Etibank üzere kurumlar tarafından üniversite eğitimini sağlanması amaçlanıyor. İkinci Dünya Harbi sonrası Avrupa ülkeleriyle birlikte ABD’ye de öğrenci gönderilmeye başlanmıştı. Ben liseden sonra bu imtihanlarına girdim ve jeoloji tercihi yaptım. Türkiye Petrolleri tarafından ABD’ye gönderildim. Üniversitede lisans devrinde matematik ve fiziği de çok sevdiğim için bu hususlarda dersler alıyordum. Jeoloji okuyordum fakat matematik ve fiziği nasıl bağdaştıracağımı düşünürken, bir hocam bana jeofiziği tanıttı. Jeofiziğin, matematik, fizik ve jeolojiyi birleştirdiğini anlattı ve lisansımı, jeoloji temel, jeofizik minör kol olarak yapmamı önerdi. Lakin, Türkiye Petrolleri’nden müsaade alınması gerekiyordu. O vakit genel müdür Korkut Özal’dı. Kendisine mektup yazdım ve sağ olsun jeofiziğe geçmeme müsaade verdi. Böylece lisansımı jeofizikte yaptım. Yüksek lisansımı da sarsıntı sismolojisi ve kaya fiziği, doktoramı ise arama sismolojisi dediğimiz, uygulamalı sismoloji konusunda yaptım” dedi.
GENÇLERE ÖNERİLER
Bilimsel çalışmalara meraklı gençlere tekliflerde de bulunan Yılmaz, “Sizin aracılığınızla şunu vurgulamak isterim ki, şayet bir genç mühendis olmak isterse, en değerli konu öncelikle matematik ve fizik kolunda yani matematiksel fizik kısmında lisans yapmalıdır. Çok lakin çok sağlam matematik ve fizik temeliniz olsun. Sonra hangi alanda mühendis olmak isterseniz seçimini o vakit yaparsınız. 18 yaşında genç dimağ, ömür boyunca takip edeceği meslek çizgisine kolay karar veremez. Yanlış karar verebilir. Mühendislikte değerli olan matematik fizik temelini yapmaktır” diye konuştu. (DHA)
