Milliyet Gazetesi müellifi Menderes Özel, “Hitit Ülkesinin Barış Kraliçesi Puduhepa Projesi” kapsamında gittiği Çorum gezisini yazdı. Menderes Özel’in anekdotları şöyle:
“Tarihin en güçlü bayanlarından Hititlerin “Barış Kraliçesi” Puduhepa, 21’inci yüzyılda da insanlığa barış ve sevgi vadediyor.
“Gece saldırarak kenti aldım. Toprağına yaban otu ektim. Benden sonra kim kral olur ve Hattuşa’yı yine iskan ederse göklerin fırtına yaradanının laneti üzerine olsun.”
Anitta’nın MÖ 18. yüzyılda yerle bir ettiği kent -onun lanetine rağmen- mukadderatın cilvesi, ikinci nesilden torunu I. Hattuşili tarafından iskan edilip medeniyet tarihine ismini birincilerin kenti diye kazıyacak kadar ehemmiyet kazanmıştı.
MÖ 12. yüzyılda kesin olarak bilinmeyen bir nedenle terk edilen Hattuşa, Milattan Sonra 21. yüzyılda, efsanevi kraliçesi Puduhepa’yla insanlığa yol göstermeye devam ediyor.
Demet Sabancı Çetindoğan başkanlığındaki T-ONE derneğinin davetlisi bir küme gazeteciyle “Hitit Ülkesinin Barış Kraliçesi Puduhepa Projesi” kapsamında geldiğim Çorum’da, 3 bin 500 yaşındaki Puduhepa’nın bu İç Anadolu kentini dönüştürme savının şahidi oldum.
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Çorum Valiliği ve Çorum Belediye Başkanlığı’nın desteklediği projede T-ONE Derneği’yle Çorum İş Bayanları Derneği ve Hitit Üniversitesi de iş birliği içinde. Ahlatcı Holding ve Alapala Holding ise Puduhepa Projesi’nin sponsorları.
Gezide tarihin devlet idaresindeki en güçlü bayanlarından kraliçenin öyküsünü öğrenmekle kalmadık; Hitit ayinlerini deneyim ettik, Çorum’un tarihi ve beğenilen yerlerini ziyaret edip, kent mutfağının klâsik lezzetlerini tattık. Ayrıyeten Çorum’da filizlenmeye başlayan “Hitit milliyetçiliği”ne de kanlı, canlı biçimde şahit olduk.
İLKLERİN MEDENİYETİ
Hititler denince akla birinci gelen gerçeklerden biri Mısır’la insanlığın yazılı birinci barış antlaşmasına vesile olan birinci dünya savaşı Kadeş Savaşı. Lakin birinci taht veraset sistemi, birinci tarih yazım sistemi, birinci tapu senedi üzere olgularla Hititlerin tarihteki birincileri say say bitmiyor.
“Tarihte ilk” savları her vakit tartışmaya açıktır. Lakin Hititlerin tarihi en ince ayrıntılarıyla kaydedip arşivlemesi sayesinde bu savların birçoğunun doğruluğından eminiz. Hititlerin bayan ve bayan haklarına verdiği değer de doğruluğundan emin olduğumuz gerçeklerden.
Hititler’de bayan hayatın tüm alanlarında etkindi. Doktor, çiftçi, müzisyen olabiliyordu. Ceza ve mağduriyette kadın-erkek ayrımı yoktu. Evlilikte mal üzerinde eşit hak ve nafaka uygulaması vardı.
Kral III. Hattuşili’nin eşi Tavananna (ana kraliçe) Puduhepa da MÖ 13’üncü yüzyıldaki mevcudiyetiyle ismini tarihin en güçlü bayan figürlerinin ortasına yazdırmayı başarmıştı.
Mısır firavunu II. Ramses’in “kız kardeş” üzere sevdiği Puduhepa’nın çağdaşı devlet insanlarıyla yazışmaları onun barış ve toplum huzuruna katkısına ait değerli datalar içeriyor. Puduhepa’nın Gözlükule Höyüğü’nde bulunan mührü, geleceğe ışık olan meziyetlerinin günümüzdeki simgesi.
İNSANLIĞIN MİRASI
Puduhepa’yı Göbeklitepe üzere insanlığın ortak mirası yapmayı hedefleyen T-ONE, valilik ve belediyenin “hep dayanak, tam desteğiyle” büyük yol almayı başarmış. Çorum Valisi Mustafa Çiftçi ve Belediye Lideri Halil İbrahim Aşgın, kentin potansiyelinin farkındalar.
Puduhepa, Hattuşa, Çorum ve Boğazköy müzeleri, ören yerleri, birbirinden hoş kanyon/vadileri içeren rotaları, iskilip dolması üzere lezzetleriyle Çorum İç Anadolu’nun turizm merkezlerinden biri olma potansiyeline sahip. Bunun için bir, iki bariyerin aşılmasıysa kaide.
KONSANTRE ÇORUM TURU
İki gün sürecek seyahatimiz kent merkezinin dışında, Sıklık Tabiat Parkı’ndaki Çorumlu Obası’nda başladı. Gençlik kampında 10 çadır, 1 otağ bulunuyor. Çadırlarda çocuk ve gençlere atölyeler düzenleniyor, dışarıdaysa okçuluk üzere klasik sporlar deneyim ediliyor.
Geceden kazanlarda pişirilerek hazırlanan iskilip dolması ve et suyuna şehriye çorbası, sirke salatası üzere yan lezzetlerden oluşan özel menüsü birçoğumuz için bir birinci. Evvel dolma sandığımız bu özel lezzet, akçeltik pirinci ve kemikli daha etinden yapılıyor. Et, geceden bakır kazanlarda pişiriliyor. Bez bir torbadaki pirinç de et suyuna temas ettirilmeden, kapağının kenarları hamurla kapatılmış kazanda saatlerce buharda pişiyor. Sonuç, eksiksiz…
İkinci durağımız Beşiktaş sakinlerinin pek sevip saydığı Çorumlu Yedi-Sekiz Hasan Paşa’nın 1894’te yaptırdığı saat kulesinin gölgesi oldu. Kulenin karşısında “Dünyanın Merkezi Çorum” işareti karşıladı bizi. Devrin belediyesi 2016’da günlerce konuşulan bir internet latifesini sahiplenerek bir kent efsanesi yaratmış.
Çorum’da “dünyanın en dar sokağı” diye etiketlenen Dikiciler Arastası, Selçuklu yapısı Ulu Cami duraklarımızı Çorum Müzesi ziyaretiyle taçlandırdık. Nadide Hitit yapıtlarının sergilendiği müzenin bahçesinde Hitit Üniv. Müzik Kısmı Kadeş Polifonik Korosu müziği eşliğinde Hitit ilah ve askerlerine, sonra arkeolog Dr. Lider İpek’in rehberliğine teslim ettik kendimizi.
TOPRAKTAN FIŞKIRAN TARİH
Eserlerden bir kısmı köylülerin sabanlarına takıldıktan sonra müzeye teslim edilmiş. Kimi yapıtlarsa kaçakçı ve defineci kurbanı olmanın eşiğinden kurtarılmış. Lakin bölgede prosedür net; bulduğunu müzeye ver, mükafatını al, ismini tarihe yazdır.
Eski Tunç Çağı Resuloğlu Mezarlık ve Alacahöyük hafriyatları buluntularıyla başladığımız vakitte seyahat, kronolojiye uygun olarak Hitit, Frig, Helenistik, Galat, Roma ve Doğu Roma periyotlarıyla sürdü.
Çorum 5’lisi üzere yöresel lezzetlerden oluşan akşam yemeğimizi aldığımız Veli Paşa Hanı’nın avlusunda, yeniden Hitit Üniv. Müzik Kısmı öğretim üyelerinin seslendirdiği aryalar yankılandı. Aktifliği Prof. Dr. Aygül Süel ve Arkeolog Nezih Başgelen’in Puduhepa söyleşisiyle tamamladık.
ÖLÜM SONRASINA AÇILAN KAPI
Alacahöyük ziyaretiyle başlayan ikinci günün ana teması Hattuşa’daydı. Yazılıkaya Açık Hava Tapınağı’ nda deneyim ettiğimiz III. Hattuşili ve Puduhepa idaresindeki Antahşum (bahar) Bayramı ayini canlandırması Hitit metinlerinden uyarlanmış. III. Hattuşili’yi de canlandıran Özgür Pehlivan’ın idaresindeki Tiyatro Dördüncü Duvar oyuncularının etkileyici performans dizisinde Büyük Mabet’teki Arınma Merasimi bir öbür canlandırmanın konusuydu. Hattuşaş’taki mevcudiyetimiz Hitit Dilek Taşı’nda dilek tutma ve akabinde 2 no’lu oda ziyaretiyle son buldu.
II. Şuppiluliuma tarafından yaptırıldığı varsayım edilen 2 no’lu odanın mevt sonrasına açılan kapı olarak tasarlandığı düşünülüyor. Özel müsaadeyle, 2’li, kümeler halinde girilebilmesi, eşsiz hiyerogliflerle bezeli odanın karizmasını artırıyor.
Hattuşa üzere büyük bir kıymete karşın, turizmde istediği atılımı şimdi gerçekleştiremeyen Boğazköy’ün tarihi cevherlerinden biri de 400 yıllık Dulkadiroğlu Konağı. Etli çorba, yöresel kuru mantı, keşkek, kaburga kemiğinde pişirilmiş etli yaprak sarmadan oluşan öğlen yemeğimizi aldığımız konağın avlusunda yöre bayanları Hitit temalı el işlerini sergileyip, satıyor. Birçok eser marka potansiyeli yüksek Puduhepa motifleriyle süslenmiş bile.
MÖ 1200’de tahminen bir kıtlık Hititleri yüzlerce yıllık bu kutsal yurdundan etti. Birkaç yüzyıl süren sessizlikten sonra bölgeye yerleşen Frigler’in sesleriyle doldu ova ve vadiler. Medeniyetler geldi, geçti ancak Hattuşa binlerce yıl sonra bile Hitit kaldı. Hitit Üniversitesi, Kadeş Meydanı’nın isim babası Çorumlu duayen gazeteci Mehmet Yolyapar üzere ömrünü kente adayan isimlerin gayretleri da övgüyü hak ediyor.
GÖBEKLİTEPE NEYSE…
T-ONE DERNEĞİ LİDERİ DEMET SABANCI ÇETİNDOĞAN: “Puduhepa’nın kıssasını dinlediğimizde çok etkilendik. Birinci projemiz Göbeklitepe’ydi. Şanlıurfa için Göbeklitepe’nin ne kadar kıymetli olduğunu biliyoruz. Çorum için de Puduhepa’nın, bölgenin daha düzgün tanınması tarafında algının, ilginin artması için çok değerli olduğunu düşündük. Çorum’u yurt içinde ve yurt dışında tanıtmak için bir proje başlattık. Artık Puduhepa’yı daha çok içimize sindireceğiz.”
ÇORUM BELEDİYE LİDERİ DR. HALİL İBRAHİM AŞGIN: “Kaç kentin Puduhepa’sı var? Anadolu’nun birinci bilinen bayan kahramanı bizim topraklarımızdan çıkmış. Bu topraklar her vakit kahramanlar çıkarmış. Puduhepa, Anadolu’nun tescilli birinci bayan kahramanıdır. Gururluyuz ve bu yola baş koyduk: Bu kenti dünyaya tanıtacağız.”
ÇORUM VALİSİ MUSTAFA ÇİFTÇİ: “Miras hukuku ve uygar hukuk alanında dünyaya birincileri armağan eden Hititlerin kentsel alt yapı alanında da değerli çalışmaları olmuş. İstiyoruz ki hem Türkiye hem de dünya tarafından tanınsın. İngilizler, Almanlar, Japonlar ülkemizde Türk heyetleriyle birlikte hafriyat yapıyor. Buradaki tarih hem bize yetiyor hem de dışarıdan gelen heyetlere yetecek kadar bir coğrafyanın üzerinde karar sürüyoruz.”
