Son yıllarda giderek artan taşkın felaketleri, 25 ırmak havzasına sahip olan Türkiye’nin çok iklim olaylarına karşı gereğince önleyici önlem alıp almadığının sorgulanmasına neden oluyor.
Geçtiğimiz yıl Kastamonu ve Sinop’ta yaşanan büyük taşkınlar, yağışılar doğal olsa da, felaketin kusurlu arazi kullanımı ve dere yataklarının imara açılması nedeniyle insan eliyle göz nazaran göre davet edildiğini gözler önüne serdi. Sayıştay’ın geçtiğimiz Ocak ayında hazırladığı Taşkın Risk İdaresi Raporu, bahisle ilgili bakanlıklardan mahallî idarelere birçok kurumda yapılan kontrolleri kapsıyor.
Büyükşehir Belediyelerinin taşkınların önlenmesinde sınıfta kaldığını ortaya koyan raporda, Adana Seyhan Irmağı kıyısında yapılaşma yasağı olmasına karşın taşkın alanında resmi bina, cami ve otellerin de bulunduğu 2479 adet yapı inşa edildiği bilgisine yer veriliyor.
Türkiye’de birinci sefer Taşkın İdare Planı uygulanan Antalya ve Yeşilırmak havzalarında planlanan doğrultuda önlemlerin uygulanmadığı kaydedilen Sayıştay raporunda, “tedbirlerden sorumlu kurumlardan bilhassa belediyeler, ilgili oldukları önlemlere ait birden fazla vakit geri bildirimde dahi bulunmamaktadırlar” sözlerine yer verildi.
ANADOLU COĞRAFYASINDA SUYUN YARATTIĞI KÜLTÜR
Anadolu coğrafyası sahip olduğu inişli çıkışlı topografyasıyla birçok tipi bünyesinde barındırıyor. Batıdan doğuya 25 büyük su havzasına ayrılan bu varlıklı coğrafya, tıpkı vakitte bir ırmaklar ülkesi. Kızılırmak, Sakarya, Dicle, Fırat, Asi, Menderes, Göksu, Yeşilırmak, Köprüçay ve onlarca ulu ırmak: Irmak vadilerinde gelişen uygarlıklar, binlerce yıldır Anadolu coğrafyasında suyun kıymetine işaret ediyor. Lakin bu tıpkı vakitte suyun şekillendirdiği coğrafyanın lisanını ve gerçeğini bilmeyi de gerektiriyor.
HİTİT VE URARTU PERİYODUNDAN BU YANA KULLANILAN SU YAPILARI
Antik çağ Anadolu’sunda tanrısal özellikler atfedilen ulu ırmakların birer rabbi vardı. Hayatı başlatan da, sonlandıran da suyun kendisiydi. Hititler’den Selçuklulara, Bizans’tan Osmanlı’ya, Beyliklerden Cumhuriyet Türkiye’sine suyun yarattığı kültür ve inanç değişerek sürüp geldi. Van’da Urartuların inşa ettiği su kanallarıyla üzüm bağlarını sulayan Karakoyunlu Türkmenlere, Çorum’da Hititlerin yaptığı barajın sularıyla sığırlarını sulayan Bozoklar eklendi. Konya’da 3 bin 500 yıl evvel Hititlerin inşa ettiği Eflatunpınar su anıtı, Oğuzların torunlarının buğday ve yün yıkadığı, bahçesini suladığı bir su kaynağı varlığını bugüne kadar sürdürdü.
SUYUN KENDİ PLANINA UYULMAZSA FELAKET KAÇINILMAZ
Su, Anadolu coğrafyasının damarlarında dolaşan kanıydı. Kılcal damarlar üzere ovalardan dağlara yanlışsız yayılan dereler, dağlardan denizlere, yaylalardan göllere hayatın canını taşıdı durdu. Anadolu insanı her periyotta ırmak yataklarını kutsal bildi, tahrip etmeden, hürmetle ve biraz da endişeyle yaklaştı suyun yoluna. Lakin çağdaş vakitlerin geliştirdiği teknoloji sayesinde basitçe tarumar edilen ırmak ve dere yatakları, binlerce yıllık akışını beşere nazaran şekillendirmeye başladı. Yapılaşma, arazi kazanma, kum ve çakıl alma, yanılgılı köprü inşası üzere kontrolsüz müdahalelerle Anadolu’nun ırmak havzaları doğal dokusunu giderek yitirmeye başladı. Buna bir de dere ve akarsuların atık deposu olarak görülmesi eklenince, binlerce yıldır tabiatın bir gerçeği olan taşkın ve seller giderek daha çok can ve mal kaybına yol açmaya başladı.
SU İDARESİNİN GEREĞİ OLARAK AB TAŞKIN DİREKTİFİ UYGULANIYOR
Son yıllarda giderek daha yakıcı biçimde kendini gösteren çok iklim olaylarının başında sel ve taşkınlar geliyor. Türkiye, su idaresinin bir kesimi olarak Avrupa Birliği Taşkın Direktifi’ne ahenk sağlamak gayesiyle Tarım ve Orman Bakanlığı’na bağlı bir kuruluş olan Su İdaresi Genel Müdürlüğü bünyesinde su havzalarında 2007’de uygulamaya konulan taşkın idaresine ait planlar hazırlıyor. Fakat yürütülen bu çalışmaların kamuoyuna aktarılması ve farkındalık kazandırılması için atılan adımlar kâfi değil. Bugüne kadar ülke genelindeki 25 su havzasının 16’sında taşkın idare planı hazırlanmış durumda. Tamamının 2023’e kadar bitirilmesi planlanıyor. Lakin yürütülen çalışmalara bakılırsa hedeflenen tarihte tamamlanması sıkıntı görünüyor.
SAYIŞTAY, İLGİLİ KURUMLARDA TAŞKIN TEDBİRE KONTROLÜ YAPTI
Sayıştay, Türkiye’de DSİ, AFAD, büyükşehir belediyeleri ve ilgili bakanlıkların sorumluluğunda yürütülen taşkın riskinin azaltılmasına yönelik çalışmaları mercek altına aldı. Sayıştay denetçilerinin ilgili kurumlarda yaptığı kontrollerin akabinde hazırlanan ‘Taşkın Risk İdaresi Raporu’, bilhassa belediyelerin bu hususta yetki ve sorumluluğu olmasına karşın sınıfta kaldığını gösteriyor.
TAŞKIN RİSKİ YÜKSEK VİLAYETLER ORTASINDA ANTALYA DA VAR
Türkiye’de taşkın riskinin azaltılmasına yönelik planlama ve tertip yapısının kâfi olup olmadığı ve taşkın riskinin azaltılmasına ait önlemlerin uygulanabilir olup olmadığını sorgulayan Sayıştay raporunda, bahisle ilgili ulusal mevzuat ve AB Taşkın Direktifi dikkate alınarak ilgili kurumlarda kontrol yapıldığı kaydediliyor. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ), Su İdaresi Genel Müdürlüğü (SYGM), Çölleşme ve Erozyonla Uğraş Genel Müdürlüğü (ÇEM), Orman Genel Müdürlüğü (OGM) ile belediyeler ve vilayet özel yönetimleri üzere lokal idarelerde yapılan kontroller, taşkın riskinin yüksek olduğu belirlenen Antalya, Trabzon, Rize, Kastamonu, Samsun, İstanbul, Aydın ve Adana vilayetlerine odaklanıyor.
‘YETERLİ ÖNLEM ALMAYAN BELEDİYELER BİLDİRİMDE DAHİ BULUNMUYOR’
Türkiye’de Taşkın İdare Planı birinci uygulanan Antalya ve Yeşilırmak su havzalarında bahisle ilgili önlemlerin çok azının gerçekleştirilmiş olduğu tespitine yer verilen Sayıştay raporunda, “Yeşilırmak ve Antalya Taşkın İdare Planlarının (TYP) uygulama sonuçlarına bakıldığında belirlenen önlemlerin çok azının gerçekleştirilmiş olduğu görülmüştür. Bu önlemler havzada taşkın riskini azaltmaya yönelik yapısal tedbir gerektiren kronik meselelerin tahliline yönelik olmayıp, afet ve acil durum müdahale kapasitesinin artırılması, bilgilendirme/farkındalık çalışmaları, data toplama üzere başlıklarda yer alan yapısal olmayan tedbirlerdir. TYP’lerde yer alan önlemlerin uygulama sonuçları SYGM tarafından takip edilmektedir. Önlemlerden sorumlu/ilgili kurumların, online bir portal üzerinden önlemlerin gerçekleştirilme seviyesi ile ilgili olarak altı ayda bir geri bildirimde bulunması öngörülmüştür. Yeşilırmak ve Antalya havzalarının takip raporlarına nazaran önlemler, planlanan doğrultuda ve kâfi seviyede uygulanmamakta, önlemlerden sorumlu kurumlardan bilhassa belediyeler ilgili oldukları önlemlere ait birçok vakit geri bildirimde dahi bulunmamaktadırlar” tabirlerine yer verildi.
ÖNLEYİCİ ÖNLEMLERDEN DSİ VE BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİ SORUMLU
Taşkın idare planlarındaki önleyici önlemleri uygulamakla sorumlu kurumların çoğunlukla büyükşehir belediyeleri ile DSİ olduğuna işaret edilen Sayıştay raporunda, Su İdaresi Genel Müdürlüğü ile sorumlu havza belediyelerinin önlemlerin uygulanmasına yönelik yaptırım gücü ve bütçesinin bulunmadığı kaydedilerek şöyle denildi:
“Planlarda yer alan önlemler, bilhassa de yapısal tedbir içerenler, kamulaştırma masrafları de dikkate alındığında önemli kaynak gerektirebilmektedir. Öngörülen önlemlere ait olarak yapılacak yatırımların nasıl finanse edileceğine ait ise bir planlama bulunmamaktadır. Bu durum önlemlerin hayata geçirilmesinde aksaklıklara yol açabilmektedir. Bununla birlikte dere ıslahı konusunda büyükşehir belediyeleri ve DSİ ortasında sorumluluk alanı paylaşımının mevzuatta açık bir halde belirlenmemiş olması kaynak planlamasında meseleye yol açabilmektedir.
BELEDİYELER DSİ’NİN VAZİFESİ DİYE DERE ISLAHI YAPMIYOR
2004 yılında yürürlüğe giren 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nda derelerin ıslahını yapmak büyükşehir belediyelerinin vazifeleri ortasında sayılmıştır. Büyükşehir belediyeleri sonları içindeki derelerin ıslahı konusunda büyükşehir belediyelerine misyon ve sorumluluk verilirken bu yerlerde DSİ’ye verilen yetki ve sorumluluklar kaldırılmamıştır. Gerçekten Taşkın İdare Planlarında yatak düzenlemesine ait önlemlerde sorumlu kurum olarak büyükşehir belediyeleri ve DSİ birlikte yer almaktadır. Uygulamada ise dere ıslahı konusunda misyon, yetki ve sorumluluklarda açık bir ayrıma gidilmemesi sonucunda DSİ büyük kentler için tüm vilayet sonları içinde faaliyet göstermektedir. Bu durumda da büyükşehir belediyeleri çoğunlukla DSİ’nin misyonu olarak gördüğü dere ıslahı faaliyetlerine girmemektedir.”
YASAK OLMASINA KARŞIN TAŞKIN ALANINDA YAPILAŞMALAR VAR
Türkiye’de taşkınların önlenmesine ait yasal düzenlemelerin 1943 yılına dayandığına işaret edilen Sayıştay raporunda ortadan geçen mühlet içinde birçok kanun çıkarılmasına karşın taşkın alanlarındaki yapılaşmanın önüne geçilemediği vurgulanıyor. Toplamda 31 adet Bakanlar Heyeti Kararı çıkarılarak 110 akarsu kaynağının kanun kapsamına alındığına dikkat çekilen raporda, şöyle denildi:
“Kanun kapsamına alınan alanlarda, tespit ve ilan edilmeden evvel mevcut olan yapı, ağaç ve fidan üzere suyun akışına pürüz olan ögelerin kamulaştırma suretiyle kaldırılacağı belirtilmiş ve bu sonlar içinde tesisat, inşaat yahut tadilat yapmak, fidan yahut ağaç dikmek üzere faaliyetler yasaklanmıştır.
Bazı akarsularda taşkın alanları 4373 sayılı Kanun ile muhafaza altına alınmasına karşın imar düzenlemelerine husus edilerek yapılaşmaya açılabilmektedir. Kanun’a nazaran belirlenen sonların şimdiki ve gerçekçi olmaması üzere münasebetlerle planlama yetkisi bulunan kamu kurum ve kuruluşları bu hudutlar içerisinde kalan alanları da yapılaşmaya açabilmektedir.
TAŞKIN ALANINDA RESMİ BİNA VE CAMİ DAHİL 2479 YAPI TESPİT EDİLDİ
Örneğin, Seyhan Irmağı 1943/20679 sayılı ve 1951/7838 sayılı Bakanlar Konseyi Kararları ile 4373 sayılı Kanun kapsamına alınmıştır. Buna nazaran Seyhan Irmağı kıyısında Kanun kapsamına alınan yerlerde yapılaşma ve ziraî faaliyette bulunmak yasak olduğu halde ortalarında resmi bina, tesis, mesken, otel ve ibadet yerlerinin de bulunduğu 2479 adet yapı 4373 sayılı Kanun kapsamında muhafaza altında olan alanda inşa edilmiştir. Kanun ihlalleri sırf yapılarla da hudutlu olmamakta, Kanun’da açıkça yasak edildiği halde taşkın alanında meyve bahçesi, fidanlık, sera üzere ziraî faaliyetlerin yapıldığı da görülmektedir.”
SON 5 YILDA 2053 KÖPRÜ VE MENFEZDE DSİ GÖRÜŞÜ ALINMADI
Belediyeler tarafından hazırlanacak imar planları için DSİ’nin ilgili bölge müdürlüğünden görüş alındığı belirtilen Sayıştay raporunda, kurumun olumsuz görüş vermesine karşın ilgili kanuna ve DSİ’nin görüşüne ters olarak imar düzenlemeleri yapıldığı kaydedildi.Sayıştay raporuna nazaran ülke genelindeki büyükşehir belediyeleri tarafından son 5 yılda inşa edilen köprü ve menfezlerden 2053’ü DSİ’den onay alınmadan uygulanırken, 665 proje için ise hidrolik kesit onayı alınmış. Rapora nazaran 29 büyükşehir belediyesinden 10’u köprü projelerinde, 6’sı da menfez projelerinde kullanılan taşkın tekerrür debisine yönelik soruyu karşılıksız bıraktı.
TRABZON’DAKİ TAŞKIN AFETİNİN NEDENİ HAFRİYAT DÖKÜLMESİ
Dere yataklarındaki yapılaşma ve bu alanlara hafriyat dökülmesinin taşkın afetlerini tetiklediğine işaret edilen Sayıştay raporunda, “Trabzon Araklı’da 18.06.2019 tarihinde meydana gelen ve 10 kişinin vefatına yol açan taşkın afetine ait Karadeniz Teknik Üniversitesi Mühendislik Fakültesi tarafından hazırlanan Teknik İnceleme Raporunda dere yatağına denetimsiz halde dökülen hafriyat taşkına sebep olan faktörler ortasında gösterilmiştir. Benzeri biçimde bilhassa Karadeniz Bölgesi’nde gerçekleşen taşkın afetlerini tetikleyen sebepler ortasında dere yataklarına denetimsiz hafriyat dökümü değerli yer tutmaktadır” denildi.
HAFRİYAT KONUSUNDA 8 BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİNE YETKİ VERİLDİ
Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Denetimi Yönetmeliği’ne nazaran, hafriyat toprağı ve inşaat/yıkıntı atığı üretenlerin ürettikleri atıklarını, taşıma müsaadesi almış nakliye araçlarıyla gerekli müsaadeleri almış depolama alanlarına taşımak yahut taşıttırmakla yükümlü olduğu bilgisine yer verilen raporda şöyle denildi:
“Yönetmelik ile Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, belediyeler ve mülki amirlere Yönetmelik kararlarının uygulanmasını sağlamak üzere bir ekip vazife ve yetkiler verilmiştir. Yönetmelik kararlarına uyulmadığı takdirde Etraf Kanunu’nda belirtilen cezaların yeniden Kanun’da belirtilen makamlar tarafından uygulanması gerekmektedir. Kanun ve Yönetmelik kararlarının uygulanmasını denetlemek Bakanlığın yetki ve vazifesi olmakla birlikte Bakanlık bu yetkisini vilayet özel yönetimlerine ve etraf kontrol ünitelerini kuran belediye başkanlıklarına devredilebilmektedir. Bakanlık, yetkisini 8 vilayette büyükşehir belediyelerine devretmiştir (Ankara, Antalya, Bursa, Gaziantep, İstanbul, Kocaeli, Sakarya ve Trabzon). Yönetmelik kararları çerçevesinde belediyeler yahut mülki amirler tarafından işletilen yahut işlettirilen depolama alanları dışındaki yerlere müsaadesiz olarak hafriyat dökülmesi durumunda Bakanlık üniteleri ya da yetki devredilen kurum yahut kuruluşça Kanun’un 20’nci unsurunda belirtilen cezai yaptırımların uygulanması gerekmektedir.
DERE YATAKLARINA EN FAZLA HAFRİYAT DÖKÜMÜ KARADENİZ’DE
Dere yataklarına hafriyat dökülmesi üstte da belirtildiği üzere taşkın riskini artıran en kıymetli müdahale çeşitlerinden biri olup mevzuatta yer alan düzenlemeler ve yaptırımlara karşın büsbütün engellenemediği görülmüştür. TAMBİS’teki müdahale kayıt datalarına nazaran 2013-2020 yılları ortasında 452 adet müsaadesiz hafriyat dökümü tespit edilmiştir.11 Kelam konusu müdahalelerin belediyeler, vilayet özel yönetimleri, KGM üniteleri, öteki kurum ve kuruluşlar ile vatandaşlar tarafından gerçekleştirildiği, 71 ihbar kaydında ise müdahalede bulunanın tespit edilemediği belirtilmektedir. Mevzuat ile hafriyat atıklarının idaresi konusunda misyon ve yetkiler verilen belediyeler tarafından bu ihlallerin yapılmış olması dikkat caziptir. Dere yataklarına hafriyat dökümünün en fazla olduğu vilayetler ortasında Karadeniz Bölgesi’nin tartısı bulunmaktadır.
HAFRİYAT ATIĞI KABAHAT DEĞİL, HATA OLARAK DEĞERLENDİRİLMELİ
Dere yataklarına hafriyat dökülmesi hakkında uygulanacak yaptırımlar konusunda da tıpkı sorun yaşanmaktadır. Müdahalede bulunan tespit edilemediği takdirde yaptırımların uygulanabilmesi kelam konusu olamamaktadır. Yaptırımlarla ilgili bir öteki konu caydırıcılık hususudur. Kabahatler Kanunu’na nazaran kesilen cezalar etrafa verilen ziyan ve sebep olunan taşkın riskine nazaran hayli hafif kaldığı üzere kelam konusu aksiyonun tekrarlanmasını engelleyecek caydırıcılıktan da uzaktır. Etraf Kanunu’nun 20’nci unsurunda belirtilen cezalar görece daha ağır olduğundan müdahaleler hakkında bunların uygulanması, yapılan hareketlerin tekrarlanmamasının sağlanabilmesi açısından değer arz etmektedir.”
DERE YATAKLARINDA KAÇAK YAPILAŞMA DA TAŞKINA NEDEN OLUYOR
Dere yataklarında ruhsatsız yapılaşma meselesinin, ülkemizde yaşanan taşkınlarda meydana gelen can ve mal kayıplarının sebeplerinden biri olduğuna değinilen raporda, “3194 sayılı İmar Kanunu’nun 32’nci unsuruna nazaran, ruhsat alınmadan yapıya başlandığı yahut ruhsat ve eklerine yahut ruhsat alınmadan yapılabilecek yapılarda projelerine ve ilgili mevzuatına alışılmamış yapı yapıldığı belediye yahut valiliklerce tespit edildiği takdirde, yapının mühürlenerek inşaatın derhal durdurulması; ruhsat alınamaz yahut ruhsata terslikler giderilemezse ya da Yönetim tarafından yapının ruhsata bağlanamayacağı yahut karşıtlıkların giderilemeyeceği tespit edilirse valilik yahut belediye tarafından yıktırılması gerekmektedir. Mevzuatta düzenlenmiş tüm tedbirlere karşın dere yataklarında taşkın riski taşıyan yapılaşmanın engellenememesi oluşturulan denetim sisteminin aktifliğinin kâfi seviyede olmadığını göstermektedir” tespitine yer verildi.
ANKARA’DA GÖZ NAZARAN GÖRE GELEN FELAKET
Sayıştay raporunda taşkın alanlarındaki imara açma teşebbüslerine örnek olarak verilen Ankara Mamak’a bağlı Boğaziçi Mahallesi’nde 5 Mayıs 2018’de meydana gelen taşkının 35 iş yerini su altında bıraktığı, 100 aracın ise taşkın sularına kapılarak sürüklendiği, 3 kişinin hafif yaralandığı bilgisine yer verildi. Bölgede dar gelirli kümelerin yerleştirilmesi hedefiyle 1990 yılında imar planı yapıldığı ve 22 Ağustos 1990 tarihinde büyükşehir belediye meclisince onaylandığı belirtilen raporda şöyle denildi:
“Plan açıklamalarında bölgedeki dere yataklarına ait rastgele bir bilgi olmadığı üzere bölgede taşkın riskinin kıymetlendirilmesine dönük rastgele bir kurum görüşüne de rastlanmamıştır. Islah planları ile daha evvelce imar mevzuatına alışılmamış olarak yapılaşmış bölgelerdeki konut stoku ile altyapının güzelleştirilmesi amaçlanmakta olup, taşkın riski konusunda DSİ’den görüş alma süreci ilgili mevzuatta da öngörülmüş değildir. Fenni açıdan hiçbir kurala bağlı kalınmadan inşa edilen yapıların sonradan planların içine dâhil edilme uğraşı olan ıslah imar planları, prensip olarak mevcut yapı stokunun koruma edilmesine öncelik verdiğinden, afet risk kıymetlendirme hususu ya art planda kalmış ya da büsbütün ihmal edilmiştir.”
SAYIŞTAY’DAN İLGİLİ KURUMLARA TAŞKIN UYARILARILARI
Taşkınların önlenmesi için yapılan çalışmalarda havzada faaliyet gösteren ilgili tüm kurumların eşgüdüm içinde çalışması gerektiğinin altı çizilen Sayıştay raporunda, hususla ilgili yapılması gerekenler ise şöyle sıralandı:
“Taşkın riskini azaltmaya yönelik projelerin hayata geçirilmesindeki en değerli sıkıntılardan biri yüksek kamulaştırma maliyetleridir. Bilhassa kent merkezlerinde ortaya çıkan bu sorunun tahlili için sorumlu kurumların ortak çalışma ile detaylı finansman programları hazırlamaları gerekmektedir. Yerleşim alanlarının planlanmasında taşkın riskinin kıymetlendirilmesi için imar mevzuatında öngörülmüş denetim süreçleri bulunmaktadır. Lakin yasal düzenlemelerle yürürlükteki imar mevzuatı kararlarından istisna tutulmuş birçok yapı mevcuttur. Ayrıyeten yönetimler, taşkın riski konusunda DSİ’den görüş alma zorunluluğuna uymadan yahut verilen görüşe ters olarak imar planı hazırlayabilmektedir. Akarsu ve derelerde geçiş yapıları olan köprü ve menfezlerin projelendirilmesinde hidrolik kesit tahkikleri her vakit DSİ’nin onayına sunulmamakta, müdahaleler ile kesiti daraltılan derelerde hidrolik kesit tahkiklerine uygun geçiş yapıları yapılamamaktadır. Bu nedenle derelerde taşkın riskini artıran yetersiz kesitli köprü ve menfezler bulunmaktadır. Akış kapasitesini azaltan müdahalelerin önlenmesi taşkın risklerinin azaltılması açısından değer taşımaktadır. Akış kapasitesini azaltan müdahalelerin başlıcaları dere yataklarında ruhsatsız yapıların inşa edilmesi ve dere yataklarına hafriyat atıklarının dökülmesi olmaktadır. Ruhsatsız yapıların inşa edilmesine yönelik mevzuatta belirlenen önlemlerin faal bir halde uygulanması sağlanmalıdır. Lokal yönetimler tarafından hafriyat atıklarının dere yataklarına dökümünün engellenmesine yönelik uğraşlar artırılmalıdır.”
Yusuf Yavuz
