Trump’ı iktidara getiren tabanın ve popülist şamatanın bütün gücüyle ayakta olduğu görüldü. Başkanlığın devir-teslimi sürecinde ölçülü bir halla seçim sonucunu kabul eden ve Trump tarafından hainlikle suçlanan eski Lider Yardımcısı Mike Pence bile ustalıkla bir hareketle tekrar militan Cumhuriyetçiliğe döndü. ABD kamuoyunda da Trump’a verilen eski dayanakta bir değişiklik yok. Bu durumda Biden idaresi ekonomik krizin gitgide artan tesirlerini giderecek bir tahlil bulamazsa 2024 seçimlerinde Trump’ın dönüşü ya da birebir çizgide birinin seçilmesi kaçınılmaz görünüyor.
AMERİKALILAR NEDEN TRUMP’I DESTEKLİYOR?
Eski ABD Lideri Donald Trump’ın otoriter eğilimde bir popülist ve demokrasi için bir tehlike olduğu ortada. Trump’ın telaffuzlarından ırkçılık, bayan düşmanlığı, özgürlük aksiliği, hatta şiddet davetleri da eksik değil. Bir sokak insanı üslubuyla konuşan eski Başkan’ın kullandığı kimi sözcükler eğitimli bir insanı irkiltecek seviyede. Ayrıyeten Trump öngörülmez ve ne dediğini bilmeyen biri olarak dünya barışı için de bir risk. Fakat 21’inci Yüzyıl Amerika’sı ona oy veriyor ve bunun nedenleri var.
Trump gösterilerine Beyaz Saray’da da devam ediyordu
ABD’de ve dünyada sol kesim Trump’ın sağladığı dayanağı çoklukla neoliberal ekonomik siyasetlerden kaynaklanan ekonomik badirelerle açıklıyor. Bu kurguya nazaran sanayi yatırımlarının Çin üzere gelişen ülkelere kayması, fiyat düşüklüğü ve iş dünyasında gelip süreksiz işlerin yaygınlaşması sonucu meşakkate düşen beyaz personeller kusuru siyahlarda ve yabancılarda bulmuşlar ve Trump’ın “önce Amerika” sloganı onlara alımlı gelmiş.
İçinde doğruluk hissesi olsa da bu telaffuz Amerikan gerçeğiyle bağdaşmıyor, zira Trump’a oy verenler ortasında geniş bir orta ve üst kesim de var. Üstelik Batı ülkeleri ortasında işsizliğin en düşük olduğu yerlerden biri de ABD’dir. Her ne kadar Demokrat Parti’nin cinsiyet, cinsel tercih, ırk, kimlik, üzere hususlarla çok eğilerek geçimle ilgili meseleleri unutması Trump’a yaramışsa da sağladığı oy dayanağının ekonomik nedenlere dayanmadığı anket ve istatistiklerle de kanıtlanmış durumda. Amerikalı Trump’a oy veriyor, zira Trump’da kendisini buluyor.
ABD’de siyaset büyük bir gösteri
Trump’ın otoriter eğilimleri, ırkçılığı ve başka özellikleri ABD kapitalist toplumunun baskın kültürel yapısına uygun. Trump aslında pek değerli şeyler de söylemiyor, yalnızca kendisini olduğu üzere söz ediyor. Demek ki daha derinlerde bir neden var. Harvard İdeoloji profesörlerinden Peter Gordon 12 Ocak 1921’de “Günah keçisi Trump: Amerika’daki faşizm hakkında düşünceler” başlıklı bir makale yayınladı. Marksist ideoloji ve bilhassa Adorno ve Horkheimer’in kurucuları olduğu Frankfurt Okulu ideoloji akımı konusunda uzman olan Gordon, Trump ve benzerilerini “Eleştirel Teori” açısından pahalandırıyor. Gordon’a nazaran Trump sistem dışı değil tam sistemin içinde ve onun yarattığı biri. Gordon’un daha da enteresan bir makalesi 15 Temmuz 2016’da yayınlanmış: “Otoritaryen Kişilik Değerlendirmesi – Trump Çağında Adorno’yu okumak”.
ŞOV SANAYİSİNİN ESERİ OLARAK TRUMP
Geçen iki yüzyılın ekonomist, sendikacı kaba Marksistlerinin bilakis “yeni eleştiri” kapitalizmi mülkiyet bağlantılarından çok kapitalist metafizikle, kültür sanayisiyle açıklıyor. Bu yeni saptamalara nazaran hür pazar özelliğini yitirmiş ileri tekelci kapitalizmde toplumlar ağır reklamlar, yığınsal ticari sanat-kültür ve marketing teknikleri ile büyük bir gösteri alanına dönüştürülür. Birey bu bombardımana direnemez ve insan ruhu piyasaya esir düşer. Kuşkusuz bunun asıl nedeni Marx tarafından kapitalizmin özü olarak bedellendirilen meta fetişizmidir. Eserlerin gerçek içeriklerinin yani kullanım kıymetlerinin değil değişim bedellerinin ön plana çıktığı bir toplumda siyaset da öbür eserler üzere bir eserdir, içeriksizdir, satış içindir, manzaraya dayanır ve pazarlama ile gayesine ulaşır.
Düşünür, sinemacı, şair ve devrimci Guy Debord
Bu çağdaş kapitalist toplumu en güzel anlatan düşünür 1994’de yitirdiğimiz Guy Debord idi. Debord’un çok ünlü kitabının ismi da olan “gösteri toplumu” içinde yalnızca sanat, kültür, spor değil siyaset da bir gösteridir. Hatta hayatın kendisi bir şov haline getirilmiştir. Gösteriyi seyredenler ona katılmaz, katılamaz, ya da ona şova katıldığı algısı yapay olarak sağlanır.
İleri kapitalist toplumda beşerler eserleri ihtiyaçlarına nazaran değil reklamlarda kendilerine vaat edilen memnunluk hissi nedeniyle tüketirler. Siyasette da tıpkı tecrübesi yaşarlar. Daima memnunluk arayan beşerler ve onlara memnunluk vermek için yarışan markalar siyasette da vardır. Bu eserlerin de içeriklerinden çok birer marka olmaları değerlidir. İki ünlü gazlı içecek markasının biri Demokratlar, oburu de Cumhuriyetçiler olabilir örneğin. Çeşitli piyasa araştırmalarıyla, anketler ya da değişik business araçlarıyla hangi markanın pazarda ne kadar hissesi olacağı aşağı üst evvelden aşikardır de.
Bu manada kendisini sosyalist gösteren fakat meta fetişizmini motamot koruyarak devlet kapitalizmini uygulayan Rus ve Çin üzere ülkelerle Batı kapitalizmi ortasındaki üst yapı farkı fakat estetiktir. Batı demokrasisi bir batı estetiğidir. Doğudakilerin kozmetiği bozuktur. Vakit zaman dikta rejimlerinden çıkıp demokrasiye geçtiğini tez eden rejimler de bir cins estetik ameliyat geçirmişlerdir. Kimileri da ağır makyajlıdır.
Marksist filozoflar Horkheimer ve Adorno
İşte Trump da kendisi de yıllarca TV’lerde müsabaka programları yönetmiş bir kişilik olarak şov toplumunun tipik bir örneğidir. Tıpkı bir eserin reklamını yapar üzere kendi pazarlamasını yapmaktadır. Onun için fikirlerden çok “gibi görünmek” değerlidir. Dindar olmaktan çok dindar görünmek, milliyetçi olmaktan çok milliyetçi görünmek, hatta otoriter olmaktan çok otoriter görünmek… Müşterilerin güzeline ne gidecekse o kılığa girmek. Her alanda büyük bir tiyatro oynanmaktadır. Pekala siyasette, toplumda, fikir alanında yazı-turanın silindiği bu sistem faşizmin kendisinden de daha fecî ve insanlık dışı değil midir?
TRUMP VE TRUMPÇILAR BİR BÜTÜN
Trump’ın maharetsiz konuşmaları, ne dediğini bilmemesi, bir dediğinin zıddını sonraki günü söylemesi tabanı tarafından elbette bilinmektedir. Zati onu işte tam da bunun için sevmektedirler, kendilerine nazaran bir eserdir, kendilerine yakışan bir politik aidiyet elbisesidir. Tıpkı 6 Ocak 2021’de ABD kongresini basanların kıyafetleri üzere. Kendilerini “babayani, ”dobra” bulanlar için, hoş yaşamayı, yiyip içmeyi, beyaz ve mağrur Amerikalı olmayı sevenler için tıpkı o ünlü sigara reklamındaki kovboylar üzere birini desteklemeyip üniversite profesörlerinin mi gerisinden gideceklerdi?
Öte yandan sevgi ve nefretin birbirini tamamlaması üzere Trump ona karşı olanlar için de bulunmaz bir eserdir. Zira Trump’a karşı tutum alarak kendilerini daha kolay ve güçlü bir formda tanımlayabilmekteler. Toplumsal tenkit yapmalarına, fikir söylemelerine, teklif getirmelerine gerek yok. Trump zıddı cephede yer alıp, kalıplaşmış ve binlerce sefer tekrarlanmış cümleleri kullanmak onlar için kâfi olmaktadır. Üstelik bu sayede Trump için kullandıkları tüm o sıfatlardan kendilerinin muaf olduğunu göstermektedirler.Bitmeyen şov
İLETİŞİM ÇAĞI BİR KÜLTÜR MEZARLIĞI
Burada asıl sorun Trump’ın kişiliği değildir. Filozof Adorno, faşizmi ya da otoriterliği bir kişinin ya da destekçilerinin ferdî özelliklerine bağlamaz, sorun tam olarak toplumun kendisinden gelmektedir. Adorno “Aydınlanmanın Diyalektiği” isimli yapıtında “Kültür Endüstrisi” kısmını (1947), Debord “Gösteri Toplumunu” (1967) yazarken ne toplumsal medya vardı, ne akıllı telefon ne de bilgisayar ve internet. Fakat bu öngörülü insanların söyledikleri teker teker çıktı.
Artık kapitalizm kültüre ilgisizlik noktasına ulaştı. Peter Gordon’a nazaran “standartlaşma ve vasatlık yalnızca Trump ve yandaşlarını değil tüm ABD toplumunu sarmış durumda”. Önemli gazetecilik yerini gürültü çıkarmaya, kınama iletilerine bıraktı. Niyet ve fikir dünyası alaylı laf sokmalara, evvelden düzenlenmiş teatral protestolara dönüştü. Ferdî niyet ve duruş sağda da solda da bir hayal oldu. Halkın geniş çoğunluğu ise bu siyasal gösterisi eylemsizlikle seyrediyor.
Bu gösteride yeni teknolojiler evvelden vaat edilenin tersine özgür kanıyı kısıtladılar, kolay cümbüşlere dönüştüler. O vaatlerin de ticari olduğu anlaşıldı. Fikir planında kalmaya devam eden beşerler ise tekdüze homurdanmaları derin ve karmaşık eleştirel tahlillere tercih ettiler. Herkes toplumsal medya üzere araçlarda kendi narsist hislerini tatmin etmeye girişirken, beşerler kendilerini belirli kümeler içinde kapattılar.
Halka yakın olmak için her türlü şaklabanlığı yaptı
İfade fikrin yerini aldı. Halk ortasında çoğunluk siyasal olayları hiciv, alay ve komik bildirilerle öğrenirken yarım yamalak bilgi gerçek sanıldı. Kelamda ideolojilere karşı çıkan, onları dogma olarak gören kapitalizm yerine düşüncesizliği ve boşluğu koydu. Nasıl reklamlar ve pazarlama aşikâr sloganlar ve mecralar etrafında dönmekte ise fikirler ve siyasal pozisyonlar da giderek birebir karakteri edinmeye başladılar. George Orwell’in 1984 romanındaki sahnelere örnek vermek için sosyalist rejim arayanlar kendi etraflarına bakmayacak, baksalar da ne olup bittiğini anlamayacak kadar ahmaklaştılar.
Bugün kimi sosyologların kutuplara dayalı fikir sistemi dediği bu parçalanmışlık Frankfurt Okulu tarafından “bilet düşünce” olarak anılır, bir şahsın rastgele bir mevzuda söylediği tek bir fikirden bütün fikirlerinin anlaşıldığı bu sistemin toplumu faşizme götürüp götürmeyeceği kesin olmasa da eleştirel şuuru yok ettiği mutlaktır. Ve bu eğilim hem Trump fanatiklerinde hem de Demokratlarda mevcuttur.
TÜKETİM VE GÖSTERİ FAŞİZMİ
Frankfurt Okulu için faşizm ile reklamlar ortasındaki benzerlik çok açıktı: “Belirlenmiş sözcüklerin körce ve daima tekrar edilmesi totaliter sloganlarla reklamcılığın ortak özelliğidir. İnsani kelamların yaşanmışlıklardan çıkan manası bu biçimde ortadan kaldırılmaktadır, ani bir formda zihne yerleşen telaffuz o ana kadar afiş panolarındaki ve gazete reklam sayfalarındaki soğuklukla birebirdir.”
Amerikalılar Trump’da kendilerini buluyor
Özetlersek, kapitalist şov toplumu evresinde yaşayan bir tüketici birey markalı elbiseyi giydiğinde kullandığı eserin değişim bedeli üzerinden kendisini nasıl memnun hissediyorsa, bir siyasetçiyi desteklerken de emsal hisler ediniyor. Burada, doğrular ve palavralar, o markanın kendisine hakikaten somut, elle tutulur bir katkısının bulunup bulunmadığı kıymetli değildir. Trump yandaşı birey Trump lehinde konuşarak bir tecrübe yaşamakta, bir manada Trump üzere olmakta ve kendisini bir öteki hissetmektedir. Kendisine kurduğu bu küçük dünyasına bir formda girmeyi başarmış o markadan vaz geçmesi fakat çok büyük ferdî ziyan görmesiyle mümkündür.
TRUMP AMERİKAN SİSTEMİNİN ÜRÜNÜ
İşte tüm bu nedenlerden Biden idaresi ekonomiyi düzeltemezse Trump’ın geri dönüşünü engelleyemeyecek üzere görünüyor. Lakin bunun asıl nedeni Trump’ın gücü değil sistemdir. Bu nedenle kapitalizmin şov toplumu ve bugün insanlığın getirildiği nokta üzerinde düşünülmesi gereken çok vahim hususlardır. Otoriter eğilimde bir popülist önder olarak Trump elbette yalnız değil, dünyada onlarca küçüklü büyüklü Trump var. Kapitalizmin yarattığı bu başkanlar yanında birebir sistemin bir sonucu olarak ortaya çıkan savaş riski, güç kıtlığı, çevresel kaynakların tükenmesi ve iklim değişikliği üzere bir gündem var. En acil sorun ise insanlığın kendisini robotlaşmaya sürükleyen şov toplumuna direnerek eleştirel bilince geri dönebilmesi.
Kayahan Uygur
