Türkiye’nin siyasal ömrü, bugüne kadar çok parti denemeleri ve askeri darbeler nedeniyle değerli mahzurlar atlattı. Temeli Atatürk vaktinde atılan çok partili hayata geçiş ise kolay olmadı.
Demokrasinin bir gereği olarak çok partili hayata geçişin öncülüğünü yapan Atatürk, 9 Eylül 1923’te Halk Fırkasını kurdu.
Daha sonra Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ve Özgür Cumhuriyet Fırkası kuruldu. Lakin iki partinin çeşitli sıkıntılar nedeniyle kısa müddette kapanması nedeniyle Mustafa Kemal Atatürk’ün hayatta olduğu periyotta çok partili hayata tam olarak geçilemedi.
Türkiye’de gerçek manasıyla çok partili hayata geçişin dönüm noktası ise İkinci Dünya Savaşı süreci oldu. Türkiye, 1939-1945 yılları ortasında yaşanan savaşa fiilen katılmamış olsa da savaşın olumsuz tesirlerini ekonomik ve siyasi manada epey sert bir biçimde yaşadı. Savaş şartları nedeniyle savunma harcamalarında yaşanan artış, kimi temel muhtaçlık mallarının yokluğu ve hayat pahalılığı, bilhassa dar gelirli vatandaşları olumsuz etkiledi.
Sıkıntıları hafifletmek için önlem alınsa da savaşın yıkıcılığı karşısında bu önlemler de kâfi olamadı.
Savaş devrinde oluşan bu olumsuz hava, vatandaşlar ortasında tek parti idaresine yönelik hoşnutsuzluğu da artırmaya başladı. Bu hoşnutsuzluk ise çok partili hayata geçişin iç dinamiğini oluşturdu.
DP’NİN KURULUŞU
İkinci Dünya Savaşı sonrası Avrupa’da demokratik olmayan idareler yıkılmış, özgürlük ve demokrasi kavramları kıymet kazanmaya başlamıştı. Bunun yanında Türkiye’nin Birleşmiş Milletlere (BM) girişi ve Batılı devletlerle yakınlaşması, daha demokratik bir sistemin yerleşmesine zemin hazırladı. Bütün bu iç ve dış gelişmelerle bir arada Cumhurbaşkanı İsmet İnönü de savaşın mecburî kıldığı kurallar ortadan kalktıkça, ülkenin siyasal ve kültürel hayatında demokratik prensiplerin gitgide daha fazla yer tutacağına işaret ederek, çok partili sisteme geçişin destekleyicisi oldu.
Türkiye’de tam olarak çok partili hayata geçiş, 18 Temmuz 1945’te Nuri Demirağ’ın başkanlığında Ulusal Kalkınma Partisinin kurulmasıyla başlarken, tekrar bu süreçte kurulan Demokrat Parti öne çıktı. Demokrat Parti, 1945’te Türkiye Büyük Millet Meclisinde “Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu” görüşülürken CHP milletvekillerinden Celal Bayar, Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan’ın muhalif bir hal sergilemesi sonucunda kuruldu. Daha fazla demokrasi talep eden bu küme, Türkiye tarihine “Dörtlü Takrir” olarak geçen bir önerge verdi. Birebir milletvekilleri daha sonra Cumhuriyet Halk Partisinden ayrılarak 7 Ocak 1946’da Demokrat Partiyi kurdu.
İLK SEÇİMİN GALİBİ CHP OLDU
13 partinin daha kurulduğu bu periyotta, 21 Temmuz 1946’da yapılan birinci çok partili seçimi Cumhuriyet Halk Partisi kazandı. Birinci çok partili genel seçimde CHP 397, Demokrat Parti 61 ve bağımsızlar 7 milletvekilliği elde etti.
14 Mayıs 1950’de yapılan seçimde ise Demokrat Parti, ezici bir çoğunlukla sandıktan çıkarken, 27 yıldır ülkeyi yöneten CHP ise iktidarını kaybetti. “Yeter kelam milletindir” sloganı ile seçime giren Demokrat Parti, 487 milletvekilliğinin 416’sını aldı.
Demokrat Parti, 1954 ve 1957 seçimlerini de kazanarak, 27 Mayıs 1960 askeri müdahalesine kadar 10 yıl boyunca ülkeyi yönetti.
